भारतीय कला एंव संस्कृति |
भारत के प्रमुख शास्त्रीय नृत्य/नर्तक
शास्त्रीय नृत्य | सम्बन्धित राज्य | प्रमुख नर्तक |
भरत- नाट्यम | तमिलनाडु | यामिनी कृष्णामूर्ति, टी. बाला सरस्वती, रुक्मिणी देवी, सोनल मानसिंह, मृणालिनी साराभाई, वैजयन्ती माला, हेमामालिनी |
कथकली | केरल | मृणालिनी साराभाई, गुरु शंकरन, नम्बूदरीपाद, शंकर कुरूप, के सी पणिक्कर |
मोहिनी- अट्टम | केरल | भारती शिवाजी, तंकमणि शांताराव |
कुचिपुड़ी | आन्ध्र प्रदेश | यामिनी कृष्णमूर्ति, राधा रेड्डी, राजा रेडडी, स्वप्न सुन्दरी |
कत्थक | उ.प्र. तथा राजस्थान | बिरजू महाराज, अच्छन महाराज, राजस्थान गोपीकृष्ण, सितारा देवी, रोशन कुमारी, उमा शर्मा |
ओडिसी | ओडिशा | प्रोतिमा देवी, संयुक्ता पाणिग्रही, सोनल मानसिंह, केलुचरण महापात्र , माधवी मुदगल |
मणिपुरी | मणिपुर | सूर्यमुखी देवी, गुरु विपिन सिंह |
भारत के प्रमुख लोकनृत्य
राज्य | लोकनृत्य |
असम | बिहू, खेलगोपाल, कलिगोपाल, बोई साजू, नटपूजा मीट्टू |
पंजाब | कीकली, भाँगड़ा, गिद्दा |
हिमाचल प्रदेश | जद्दा, नाटी, चम्बा, छपेली |
हरियाणा | धमाल, खोरिया, फाग, डाहीकल |
महाराष्ट्र | लेजिम, तमाशा लावनी, कोली |
जम्मू-कश्मीर | दमाली, हिकात, दण्डी नाच, राऊ, लडाखी |
राजस्थान | गणगौर, झूमर, घूमर, झूलन लीला |
गुजरात | डाण्डिया रास, पणिहारी, रासलीला, लास्या, गणपति भजन |
बिहार | जट-जाटिन, घुमकड़िया, कीर्तनिया, पंवारियाँ, सोहराई, सामा, चकेवा, जात्रा |
उत्तर प्रदेश | डांगा, झींका, छाऊ, लुझरी, झोरा, कजरी, नौटंकी, थाली, जट्टा |
केरल | भद्रकली, पायदानी, कुड़ीअट्टम, कालीअट्टम, मोहिनीअट्टम |
पश्चिम बंगाल | पश्चिम बंगाल करणकाठी, गम्भीरा, जलाया, बाउल नृत्य, कथि, जात्रा |
नागालैण्ड | कुमीनागा, रेंगमनागा, लिम, चोंग, युद्ध नृत्य, खैवा |
मणिपुर | संकीर्तन, लाईहरीबा, थांगटा की तलम , बसन्तराम, राखाल |
मिजोरम | चेरोकान, पाखुलिया नृत्य |
झारखण्ड | सुआ, पंथी, राउत, कर्मा, फुलकी डोरला, सरहुल, पाइका, नटुआ, छऊ |
ओडिशा | अग्नि, डंडानट, पैका, जदूर, मुदारी, आया, सवारी, छाऊ |
उत्तराखण्ड | चांचरी/झोड़ा, छपेली, छोलिया, झुमैलो, जागर, कुमायूँ नृत्य |
कर्नाटक | यक्षगान, भूतकोला, वीरगास्से, कोडावा घण्टामर्दाला, बतकम्मा, कुम्भी, छड़ी, सिद्धि माधुरी |
छत्तीसगढ़ | सुआ करमा, रहस, राउत, सरहुल, बार, नाचा, घसिया बाजा, पंथी |
तमिलनाडु | कोलट्टम, कुम्मी कारागम |
उत्तराखण्ड | जागर, चौफला, छपेली, छोलिया |
लोककला शैलियाँ
शेली | राज्य |
रंगोली | महाराष्ट्र |
अल्पना | पश्चिम बंगाल |
मण्डाना, मेहँदी | राजस्थान |
अरिपन, गोदना | बिहार |
रंगवल्ली | कर्नाटक |
ऐपण | उत्तराखण्ड |
अदूपना | हिमाचल प्रदेश |
चौक पूरना | उत्तर प्रदेश |
कलमकारी, मुग्गु | आन्ध्र प्रदेश |
फुलकारी | हरियाणा |
सधिया (साथिया) | गुजरात |
कोल्लम | तमिलनाडु |
कालम | केरल |
वास्तुकला शैलियाँ
शैली | विशेषता | नमूने |
नागर शैली | चतुर्भुजाकार | सूर्य मन्दिर (कोणार्क), भवन जगन्नाथ मन्दिर (पुरी), कन्दरिया महादेव मन्दिर (खजुराहो), दिलवाड़ा जैन मन्दिर (माउण्ट आबू)। |
द्रविड़ शैली | गोलाकार भवन | कैलाश मन्दिर (काँची), रथ मन्दिर (मामल्लापुरम), वृहदेश्वर मन्दिर (तंजौर)। |
बेसर शैली | आयातकार भवन | कैलाश मन्दिर (एलोरा), दशावतार मन्दिर (देवगढ़ झाँसी) |
सामाजिक व धार्मिक सुधार आन्दोलन |